Təkamülçü bioloqların “ortaq əcdad” üçün güclü dəlil olaraq irəli sürdükləri başqa bir sahə də onurğalıların embrionlarının inkişaf mərhələləridir. Biologiya dərsliklərində adətən müxtəlif onurğalı qruplarının embrionları ilkin mərhələdə çox oxşar tərzdə inkişaf etdiyi təsvir olunduğuna görə onların ortaq əcdadlardan gəldiyi iddia edilir.1 Lakin bu cür iddialar onurğalıların embrionlarının ilkin mərhələləri arasındakı oxşarlıq dərəcəsini şişirtməkdən başqa bir şey deyil.
Bu məsələləri araşdıran bioloqlar, “ortaq əcdad” prinsipinin əksinə olaraq, onurğalıların embrionları arasında ən erkən mərhələlərindən başlayaraq əhəmiyyətli dərəcədə fərqliliklərlə rastlaşırlar.2 “Nature” jurnalında bir məqalədə qeyd edildiyi kimi, “Erkən mərhələ embrionun qorunması ilə bağlı gözləntilərə zidd olaraq bir çox tədqiqatlar yaxın növlər arasında həm erkən, həm də sonrakı inkişaf mərhələlərində tez-tez nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqliliklər olduğunu göstərir.”3 Yaxud, “Trends in Ecology and Evolution”dakı başqa bir məqalədə deyildiyi kimi, “canlı tipinin üzvləri daxilində erkən embrionların bircinsli olduğuna dair dəfələrlə edilmiş iddialara rəğmən filotipik mərhələdən əvvəlki inkişaf dövrü olduqca müxtəlifdir”.4
Lakin onurğalı embrionların inkişafa fərqli şəkildə başladığını qəbul edən əksər embrioloqlar yenə də embrionların inkişaflarının orta dövründə “filotipik” və ya “farinqula” adlanan çox oxşar mərhələdən keçdiyini iddia edirlər. Bu nəzəriyyəçilər inkişafın “qum saatı modeli”ni ortaya qoyurlar. Bu modelə görə iddia edilir ki, orta mərhələdə embrionlar arasındakı oxşarlıqlar onların ortaq əcdadlara malik olduqlarını göstərir. Bir tənqidçi bioloq bu anlayışın necə qəbul edildiyini belə izah edir: “Demək olar ki, filotipik mərhələ heç bir sübuta ehtiyacı olmayan bioloji anlayış kimi qəbul edilir”5
Lakin bioloqlar filotipik və ya farinqula mərhələsinin mövcudluğunu dəstəkləyən dəlilləri araşdırdıqda, əldə etdikləri faktlar onları tamamilə başqa istiqamətə apardı. Anatomiya və Embriologiya sahəsində aparılan hərtərəfli araşdırmalardan biri bu iddia edilən oxşar mərhələdə bir çox onurğalıların xüsusiyyətlərini araşdırdı və embrionların əsas xüsusiyyətlərdə fərqliliklər göstərdiyini aşkara çıxardı. Bu fərqliliklər əsasən aşağıdakılardan ibarətdir:
– bədən ölçüsü,
– bədən quruluşu,
– inkişaf izləri
– inkişaf müddəti.6
Tədqiqatçılar bu nəticəyə gəlirlər ki, əldə olunmuş dəlillər “təkamülün qum saatı modelinə ziddir” və farinqula mərhələsinin mövcudluğu ilə “barışmaq çətindir”.7 Eyni şəkildə, “Proceedings of the Royal Society of London” jurnalında bir məqalədə qeyd olunduğu kimi, əldə olunan datalar “filotipik mərhələnin proqnozlarına ziddir: növlər arasında fenotipik variasiya inkişaf ardıcıllığının orta dövründə ən yüksək həddə idi”. Məqalə bu nəticəyə gəldi ki, “onurğalıların inkişaf xarakterli müstəqillik dərəcəsinin təəccüb doğuracaq səviyyəsi filotipik mərhələnin mövcudluğuna qarşı çıxır”. 8
Onurğalıların inkişafı geniş dəyişkənliklər sərgiləsə də, təkamülçü embrioloqlar öz təkamül xarakterli şərhlərini əldə olunan məlumatlarla zorla uyğunlaşdırmağa çalışırlar. Nə vaxt qəbul olunmuş bir qayda istisnalar ilə qarşılaşırsa, o zaman ən yaxşısı məlumatları olduğu kimi çatdırıb əlavə heç bir şərh verməməkdir. Embriologiyaya təkamülçü olmayan bir yanaşma onurğalıların embrionları arasında inkişafın bütün mərhələlərində fərqliliklərin mövcud olduğunu və embrionların iddia edilən filotipik mərhələdə bəzən müəyyən oxşarlıqlar, bəzən də əhəmiyyətli dərəcədə fərqlər sərgilədiyini daha asan qəbul edər.
Dipnotlar
- For example, see Colleen Belk and Virginia Borden Maier, Biology: Science for Life, p. 234 (Benjamin Cummings, 2010) (“Similarity among chordate embryos. These diverse organisms appear very similar in the first stages of development (shown in the top row), evidence that they share a common ancestor that developed along the same pathway”); Neil. A. Campbell and Jane B. Reece, Biology, p. 449 (Benjamin Cummings, 7th ed., 2005) (“Anatomical similarities in vertebrate embryos. At some stage in their embryonic development, all vertebrates have a tail located posterior to the anus, as well as pharyngeal (throat) pouches. Descent from a common ancestor can explain such similarities”); Holt Science & Technology, Life Science, p. 183 (Holt, Rinehart, and Winston, 2001) (“Early in development, the human embryos and the embryos of all other vertebrates are similar. These early similarities are evidence that all vertebrates share a common ancestor. … They embryos of different vertebrates are very similar during the earliest stages of development”).
- For example, one paper states “Recent workers have shown that early development can vary quite extensively, even within closely related species, such as sea urchins, amphibians, and vertebrates in general. By early development, I refer to those stages from fertilization through neurolation (gastrulation for such taxa as sea urchins, which do not undergo neurulation). Elinson (1987) has shown how such early stages as initial cleavages and gastrula can vary quite extensively across vertebrates.” Andres Collazo, “Developmental Variation, Homology, and the Pharyngula Stage,” Systematic Biology, 49 (2000): 3 (internal citations omitted). Another paper states, “According to recent models, not only is the putative conserved stage followed by divergence, but it is preceded by variation at earlier stages, including gastrulation and neurulation. This is seen for example in squamata, where variations in patterns of gastrulation and neurulation may be followed by a rather similar somite stage. Thus the relationship between evolution and development has come to be modelled as an ‘evolutionary hourglass.’” Michael K. Richardson et al., “There is no highly conserved embryonic stage in the vertebrates: implications for current theories of evolution and development,” Anatomy and Embryology, 196:91-106 (1997) (internal citations omitted).
- Kalinka et al., “Gene expression divergence recapitulates the developmental hourglass model,” Nature, 468:811 (December 9, 2010) (internal citations removed).
- Brian K. Hall, “Phylotypic stage or phantom: is there a highly conserved embryonic stage in vertebrates?,” Trends in Ecology and Evolution, 12(12): 461-463 (December, 1997).
- Michael K. Richardson et al., “There is no highly conserved embryonic stage in the vertebrates: implications for current theories of evolution and development,” Anatomy and Embryology, 196:91-106 (1997).
- Michael K. Richardson et al., “There is no highly conserved embryonic stage in the vertebrates: implications for current theories of evolution and development,” Anatomy and Embryology, 196:91-106 (1997). See also Steven Poe and Marvalee H. Wake, “Quantitative Tests of General Models for the Evolution of Development,” The American Naturalist, 164 (September, 2004): 415-422; Michael K. Richardson, “Heterochrony and the Phylotypic Period,” Developmental Biology, 172 (1995): 412-421; Olaf R. P. Bininda-Emonds, Jonathan E. Jeffery, and Michael K. Richardson, “Inverting the hourglass: quantitative evidence against the phylotypic stage in vertebrate development,” Proceedings of the Royal Society of London, B, 270 (2003): 341-346;
- Michael K. Richardson et al., “There is no highly conserved embryonic stage in the vertebrates: implications for current theories of evolution and development,” Anatomy and Embryology, 196:91-106 (1997).
- Olaf R. P. Bininda-Emonds, Jonathan E. Jeffery, and Michael K. Richardson, “Inverting the hourglass: quantitative evidence against the phylotypic stage in vertebrate development,” Proceedings of the Royal Society of London, B, 270:341-346 (2003) (emphases added). See also Steven Poe and Marvalee H. Wake, “Quantitative Tests of General Models for the Evolution of Development,” The American Naturalist, 164 (3):415-422 (September 2004).